Сёньня ў рубрыцы «Запрашаем у Польшчу» пабываем у крэпасьці «Асавец» (Twierdza Osowiec). Гэты гістарычны аб’ект знаходзіцца ў 50 км ад Беластока і ў мінулым быў расейскай апорнай крэпасьцю.
Крэпасьць была пабудаваная з мэтай абароны калідора паміж рэкамі Нёман і Вісла-Нараў-Буг, празь які праходзілі важныя чыгуначныя лініі Пецярбург-Бэрлін, Пецярбург-Вена й Беласток-Кёнінгсбэрг. Месца будаўніцтва было выбранае так, каб перакрыць асноўныя магістральныя напрамкі на ўсход. Прычым абысьці крэпасьць было немагчыма, паколькі на поўначы й поўдні ад яе знаходзілася балоціста-азёрная мясцовасьць.
Крэпасьць вядомая тым, што падчас Першай сусьветнай вайны яна вытрымала аблогу працягласьцю 6,5 месяца й так і не была ўзятая. Нямецкія войскі прадпрымалі спробу яе ўзяць тройчы, у тым ліку з дапамогай хімічнай зброі. Расейская армія крэпасьць не здала, а адступіла па загадзе камандаваньня толькі тады, калі стратэгічная мэтазгоднасьць далейшай абароны адпала.
Першыя абарончыя ўмацаваньні на месцы сёньняшняй крэпасьці пачалі ўзводзіцца ў 1795 годзе. А вось будаўніцтва крэпасьці як такой пачалося ў 1873 годзе й працягвалася практычна да 1914-га – да пачатку Першай сусьветнай вайны. На пачатку ХХ-га стагодзьдзя гэта была адна з найбольш дасканалых крэпасьцей у сьвеце, дзе знаходзілася найсучасьнейшае ўзбраеньне.
Крэпасьць узводзілася пад кіраўніцтвам і наглядам вядомых расейскіх ваенных інжынэраў. Агулам былі пабудаваныя чатыры форты. Чацьвёрты форт быў першым і адзіным фортам у Расейскай Імпэрыі, пабудаваным цалкам зь літага бэтону.
У мірны час гарнізон крэпасьці складаўся з аднаго пяхотнага палка, двух артылерыйскіх батальёнаў, сапёрнага падразьдзяленьня й падразьдзяленьняў забесьпячэньня. На ўзбраеньні гарнізона было 200 гарматаў розных калібраў. Пяхота крэпасьці была ўзброеная, у прыватнасьці, вінтоўкамі, ручнымі кулямётамі сыстэмы Мадсэна, а таксама станковымі кулямётамі сыстэмы Максіма. На тэрыторыі крэпасьці разьмяшчаліся казармы, склады боепрыпасаў і гарнізонная царква.
Падчас Першай сусьветнай вайны нямецкія войскі прадпрымалі некалькі спроб здабыць крэпасьць, аднак гэта ім не ўдалося. Немцы правялі нават газавую атаку. Расейцы ў крэпасьці ня мелі процівагазаў, у выніку іх шмат загінула, але немцам так і не ўдалося ўзяць крэпасьці «Асавец».
У міжваенны пэрыяд крэпасьць выкарыстоўвалася Войскам Польскім. Падчас нападу гітлераўскай Нямеччыны Вэрмахт не штурмаваў крэпасьць «Асавец», а абышоў яе. Дзякуючы гэтаму, два форты захаваліся да сёньняшніх дзён і выкарыстоўваюцца як турыстычныя месцы. Іншыя два форты таксама існуюць, аднак знаходзяцца ў разбураным стане.
Крэпасьць «Асавец» – адна з буйнейшых у Польшчы зімовак кажаноў.
Дарэчы, ёсьць цікавая гісторыя, датычная згаданай крэпасьці. У 1924 годзе эўрапейскія газэты пісалі пра пэўнага расейскага салдата, імя якога засталося невядомым. Ён быў знойдзены польскімі ўладамі ў крэпасьці «Асавец».
Як аказалася, пры адступленьні ў 1915 годзе сапёры накіраванымі выбухамі засыпалі падземныя склады крэпасьці з амуніцыяй і харчаваньнем. Калі праз дзевяць гадоў польскія афіцэры спусьціліся ў сутарэньні, зь цемры па-расейску пачулі: «Стой! Хто ідзе?». Салдат здаўся толькі пасьля таго, як яму патлумачылі, што той краіны, якой ён служыў, ужо даўно няма. Цягам дзевяці гадоў салдат харчаваўся тушонкай і згушчонкай, ня страціўшы пры гэтым рахунку часу й прыстасаваўшыся да існаваньня ў цемры.
Пасьля таго, як яго вывелі, ён страціў зрок ад сонечнага сьвятла й быў зьмешчаны ў бальніцу, пасьля чаго перададзены савецкім уладам. На гэтым яго сьлед у гісторыі губляецца.
Валеры Саўко
фота: www.monki.pl