1 сакавіка ў Польшчы адзначаецца Нацыянальны дзень памяці выклятых жаўнераў. У нашых перадачах мы ўжо ня раз расказвалі, кім былі гэтыя салдаты. Я коратка нагадаю, што так у Польшчы называюць змагароў за незалежную Польшчу, якія пасьля Другой сусьветнай вайны не пагадзіліся з прыходам новай улады, прызначанай з Масквы, і далей змагаліся, ужо не зь немцамі, а з камуністамі. Гэтая барацьба была з самага пачатку асуджаная на паразу, частка жаўнераў адмовіліся ад змаганьня, здаліся ўладам, частка была забітая. Але памяць пра іх жыве.
І нават некаторыя музыканты запісваюць песьні, прысьвечаныя Выклятым жаўнерам. Кампазыцыю на гэтую тэму запісаў, у прыватнасьці, рэпэр Тадэвуш Палькоўскі, які носіць артыстычны псэўданім Tadek Firma Solo. Яшчэ ня так даўно яго называлі хуліганам, Тадэк сьпяваў песьні супраць паліцыі, у тэкстах было мноства нецэнзурных слоў, але цяпер ён выступае нават перад прэзыдэнтам Анджэем Дудам, з больш адпаведным, канешне, рэпэртуарам.
Тадэк таксама супрацоўнічае з музэем Арміі Краёвай у Кракаве, ладзіць канцэрты з песьнямі на патрыятычную тэматыку. Ён сам кажа, што доўгі час нічога ня ведаў пра трагічную гісторыю змагароў за незалежную дзяржаву, асуджаных на паразу. Але пачаў чытаць гістарычныя кнігі, цікавіцца гэтай тэмай, паявіліся веды і жаданьне нешта зрабіць дзеля захаваньня памяці пра выклятых жаўнераў.
Ile tych bezimiennych w lasach pogrzebanych?
Ile tych rozstrzelanych, nawet bez sprawdzenia danych?
Ile łez musiała wylać niejedna matka biedna?
Gaśnie Ogień na Podhalu, ginie Polska niepodległa.
Agenci, kolaboranci – tak tu jest już od stuleci,
ja nie dam się zbałamucić, tak wychowam swoje dzieci.
Ku waszej pamięci, Żołnierze Wyklęci!
Komuniści mordowali, teraz chodzą uśmiechnięci.
Dla nich wrogiem był śmiertelnym, kto o wolną Polskę walczył,
za zdradę się nachapali, że na zawsze im wystarczy.
Wy walczyliście do końca, aż wróciliście na tarczy,
ja nie wstydzę się polskości nigdy i za żadne skarby.
Kładli z dumą swoje życie na ten szaniec jak kamienie,
polegli w nierównej walce, lecz mieli czyste sumienie.
To jest przeciw psom, co plują na ofiarę Waszej śmierci,
za walkę o wolną Polskę chcą wymazać Was z pamięci.
Gdy miejsca katyńskich grobów porosły już trawą,
Wy, nie bojąc się niczego, nie daliście za wygraną.
Dla Was niepodległa Polska była najważniejszą sprawą,
niech kajdany kłamstwa pękną, Polacy na nogi wstaną.
Kiedy sługusy Stalina urządzały Wam rzeź krwawą,
Wy, nie bojąc się niczego, nie daliście za wygraną.
Dla Was niepodległa Polska była najważniejszą sprawą,
niech młodzi o tym usłyszą i nie godzą się z przegraną.
Ich wartości to Ojczyzna i bezcenny honor,
tlą się zgliszcza Polski, lecz te serca dalej płoną.
Znaczyli ostatnie piętno na gołym betonie skronią,
niezłomność i wiara były ich ostatnią bronią.
Chcieli walczyć do końca, nawet jeśli się nie uda,
Polski już nie było – tylko jej podróba.
Nie chcieli stać bezczynnie lub brać udział w tym gwałcie,
Po tym, jak nas sprzedano na wyprzedaży w Jałcie.
Żyje jeszcze garstka tych, co dotrwali do odwilży,
mimo tortur i więzienia, to po latach z niego wyszli.
Ja chcę ich upamiętnić, nie chcę z tego mieć korzyści,
lecz niech każdy, kto mnie słyszy, o Niezłomnych dziś pomyśli.
Gdy polscy oficerowie patrzyli na Was z niebios,
Wy chcieliście honor Polski objąć ostatnią opieką.
Wy byliście niepodlegli nawet pod ostatnią strzechą,
mimo stalinowskich kłamstw nie zapomnę Was na pewno!
Колькі іх, безыменных, пахавана ў лесе? Колькі іх расстраляных, нават без праверкі дадзеных? Колькі сьлёз выліла не адна бедная маці. Тлее попел на Падгалі, гіне незалежная Польшча. Агенты, калябаранты – так бывае здаўна, я ня дам сябе ўвесьці ў зман, так выхаваю сваіх дзяцей. Дзеля вашай памяці, Выклятыя жаўнеры!
Камуністы забівалі, цяпер ходзяць з усьмешкамі. Для іх сьмяротным ворагам быў той, хто змагаўся за свабодную Польшчу. За здраду яны нахапаліся, на заўсёды хопіць. Вы змагаліся да канца, калі прынесьлі Вас на шчыце, я не саромеюся польскасьці, ніколі і ні за што. Клалі з гонарам сваё жыцьцё на гэтую фартыфікацыю, як камяні. Загінулі ў няроўным змаганьні, але з чыстым сумленьнем. Гэта супраць сабак, якія плююць на ахвяру вашай сьмерці, за барацьбу за свабодную Польшчу яны хочуць сьцерці Вас з памяці.
Калі месцы катынскіх магіл парасьлі ўжо травой, вы, не баючыся нічога, не адмовіліся ад барацьбы. Для Вас незалежная Польшча была самай важнай справай. Хай кайданы ілжы трэснуць, палякі ўстануць на ногі. Калі слугі Сталіна зладзілі Вам крывавую разьню, вы, не баючыся нічога, не адмовіліся ад барацьбы. Для Вас незалежная Польшча была найважнейшай справай. Хай маладыя пра гэта чуюць і не пагаджаюцца з паразай.
Іх каштоўнасьці – гэта Айчына і бясцэнны гонар. Дагарае пажар у Польшчы, але сэрцы далей гараць. Ставілі апошняе кляймо на голым бэтоне скроньню. Нязломнасьць і вера былі іх апошняй зброяй. Хацелі змагацца да канца, нават калі не ўдасца. Польшчы ўжо не было – была толькі яе падробка. Не хацелі стаяць спакойна або ўдзельнічаць у гэтым гвалце, пасьля таго, як нас прадалі на распродажы ў Ялце. Жыве яшчэ жменька тых, хто дажыў да адлігі. Нягледзячы на катаваньні і турму, праз гады з яе выйшлі. Я хачу пра іх прыгадаць, мне не патрэбная карысьць. Хай кожны, хто мяне чуе, пра Нязломных сёньня падумае. Калі польскія афіцэры глядзелі на Вас з нябёсаў, Вы хацелі гонар Польшчы агарнуць апошняй апекай. Вы былі незалежныя нават пад апошняй страхой. Нягледзячы на сталінскую хлусьню, я Вас напэўна не забуду!
У гэтай песьні Тадэвуш Палькоўскі адназначна ўсхваляе выклятых жаўнераў, але гісторыя як звычайна не бывае чорна-белай. Былі сярод іх, канешне, ідэалісты, сумленныя людзі, шчырыя патрыёты. Але былі таксама антысэміты, выпадковыя асобы. Нельга не згадваць таксама пра чорныя старонкі гісторыі барацьбы выклятых жаўнераў, калі яны забівалі мірных жыхароў, жанчын, дзяцей, між іншым, беларускай нацыянальнасьці. Так здараецца на вайне, якая вызваляе ў людзей усе найгоршыя інстынкты.
Gaśnie ogień na Podhalu – гасьне агонь на Падгалі. Падгале – гэта паўднёвая частка Польшчы, у падножжа гораў Татры. Менавіта там быў затрыманы адзін з камандзіраў выклятых жаўнераў.
Tak jest od stuleci – так ужо заведзена стагодзьдзямі. Папулярная канструкцыя «tak jest od» – гэта значыць, ужо нейкі час – некалькі стагодзьдзяў, тыдзень або два месяцы.
Od dwóch miesięcy nie mam od nich żadnych wieści – ужо два месяцы ад іх няма ніякай вестачкі.
Wróciliście na tarczy – вы вярнуліся на шчыце. Таксама на беларускай мове можна сказаць пра салдат, якія пацярпелі паразу ў бітве: яны вярнуліся на шчыце, гэта значыць, іх прынесьлі мёртвымі.
Kładli życie na szaniec jak kamienie – Kamienie na szaniec – так называецца папулярная ў Польшчы мастацкая кніга. А што азначае гэтае словазлучэньне? Szaniec – гэта від ваеннай фартыфікацыі, на якую можна класьці камяні, каб яе ўзмацніць.
Wymazać z pamięci – сьцерці з памяці, забыць.
Nie daliście za wygraną – вы не паддаліся, змагаліся да канца.
Zgliszcza Polski – попел Польшчы, мэтафара канца свабоднай дзяржавы пасьля вайны, калі польскі ўрад ва ўсім павінен быў слухацца Масквы.
нг